نگاهی به بازی‌های استراتژیک فراگیر در ایران

بازی‌های استراتژیک در ایران تاریخچه قابل توجهی دارن، به طوری که برخی از عناوین برای سال‌ها به شدت در کشور فراگیر بودند و به جز آن‌ها، از هیچ بازی دیگری در سبک‌های مختلف صحبت نمی‌شد. امروزه، این روند همچنان ادامه دارد و اگرچه مانند گذشته بازی در اجتماع فراگیر نمی‌شوند، اما همچنان می‌توان گفت که بازی‌هایی امروزه وجود دارند که طرفداران بازی‌های استراتژیک به سمت آن‌ها کشیده‌ شده‌اند و به نوعی، در ایران و میان بازیکنان فراگیر شده‌اند.

در این مقاله از استراتژیک کلاب، می‌خواهیم نگاهی به بازی‌های استراتژیک فراگیر در ایران داشته باشیم و به طور کلی، تاریخچه این سبک از بازی‌های کامپیوتری را در کشورمان ایران مورد بحث قرار دهیم. در این مقاله همچنین سعی می‌کنیم در خصوص بازی فراگیر بعدی نیز پیش‌بینی‌هایی داشته باشیم.

شرایط بازی‌های استراتژیک در ایران بین سال‌های 1989 تا 1990 میلادی (1367 تا 1377 شمسی)

در این مقاله نمی‌خواهیم چندان بر روی فراگیر و شناخته شدن بازی‌های این سبک در جهان تمرکز کنیم، بلکه می‌خواهیم صرفا به عناوینی اشاره کنیم که تنها در ایران شناخته شدند. کشورمان در زمینه فناوری چندان در آن سال‌ها همگام با جهان نبود و کمی عقب‌تر قرار داشت. با استناد به ویکی‌پدیا، ایران اولین بار در سال 1993 (معادل 1372 هجری خورشیدی) به اینترنت متصل شد که چندان هم در دسترس عموم نبود و باید در نظر گرفت که تازه در اواخر دهه 80 بود که اینترنت با سرعت بهتری عمومی شد. باید همچنین به این نکته اشاره کنیم که خرید سی‌دی و تنوع مغازه‌های بازی فروش، تازه در همان دهه 80 بود که رونق گرفت.

بازی‌های این بازه زمانی برای سیستم عامل‌هایی چون DOS می‌آمدند و خب با توجه به مواردی که در بالا اشاره کردیم، می‌توان گفت که هیچ بازی استراتژیکی در آن زمان در ایران شناخته نشد، زیرا دسترسی عموما محدود بود و افراد کمی بودند که کامپیوتر خانگی داشتند. بازی‌هایی مهمی که در آن بازه زمانی منتشر شدند به شرح زیر هستند:

• Dune II
• The Settlers
• Warcraft: Orcs & Humans
• Command & Conquer
• Warcraft II: Tides of Darkness
• Command & Conquer: Red Alert
• Age of Empires
• Anno 1602
• Dune 2000
• The Settlers III
• Commandos: Behind Enemy Lines
• StarCraft
• StarCraft: Brood War
• Star Wars: Rebellion
• Total Annihilation
• Age of Empires II: The Age of Kings
• Command & Conquer: Tiberian Sun

نمی‌توان منکر آن شد که کسی در آن زمان‌ها در ایران حداقل یکی از این بازی‌ها را تجربه نکرده باشد، به خصوص آنکه ویندوز 95 اواخر این بازه ده ساله عرضه شد و کامپیوترها بیشتر به سمت خانگی شدن کشیده شدند و امکان تجربه بازی‌ها روی آن‌ها فراهم شد. با این حال، همان‌طور که گفته شد، هیچ یک از عناوین بالا در ایران فراگیر نشدند و افراد کمی آن‌ها را تجربه کردند. اکنون برسیم به دهه 2000 میلادی که تمام بازی‌های مطرح و فراگیر ایران، از این دهه بیرون کشیده شده است.

شرایط بازی‌های استراتژیک در ایران بین سال‌های 2000 تا 2010 میلادی (1378 تا 1388 شمسی)

در اوایل این دهه، بازی‌هایی چون Command & Conquer: Red Alert 2 عرضه شدند که اگرچه بسیار در میان بازیکنان خارجی شناخته شدند، اما در ایران وضعیت به گونه‌ای دیگری بود و بازی‌های این چنینی در ایران سال‌ها بعد و حتی در اوایل دهه 90 شمسی شناخته شدند. دلیل اینکه این بازی‌ها در زمان عرضه بین ایرانیان مطرح نشدند، همان دلیلی است که در ابتدا به آن اشاره شد: ایران اغلب از نظر فناوری حداقل به اندازه یک دهه از جهان عقب بود.

البته ممکن است در آن موقع افرادی در ایران بوده باشند که بازی‌هایی چون Empire Earth که در سال 2001 عرضه شد را بازی کرده باشند، اما واقعیت این است که بازی‌های کامپیوتری به خصوص از نوع استراتژیک، در این دهه چندان بین ایرانیان بازتابی نداشت. بهتر است اشاره کنیم که متولدین دهه 80 بودند که بیشتر با کامپیوتر و بازی کردن با آن سر و کار داشتند که اگر بازه بزرگ شدن آن‌ها را در نظر بگیریم، باید گفت که اکثر بازی‌های این‌چنینی در اوایل دهه 90 شمسی بین ایرانیان شناخته شدند. به طور کلی، برخی از بازی‌هایی معروفی که در این بازه زمانی منتشر شدند به شرح زیر هستند:

• Age of Empires II: The Conquerors
• Shogun: Total War
• Command & Conquer: Red Alert 2
• Stronghold: Crusader
• Warcraft III: Reign of Chaos
• Age of Mythology: The Titans
• Blitzkrieg
• Command & Conquer: Generals – Zero Hour
• Medieval: Total War
• Rise of Nations
• Warcraft III: The Frozen Throne
• Axis & Allies
• Lord of the Rings: The Battle for Middle-earth
• Warhammer 40,000: Dawn of War
• Commandos 2: Men of Courage
• Age of Empires III
• Empire Earth II
• Stronghold 2
• Company of Heroes
• Rise of Nations: Rise of Legends
• Star Wars: Empire at War
• Command & Conquer 3: Tiberium Wars
• Supreme Commander
• World in Conflict
• Command & Conquer 3: Kane’s Wrath
• Command & Conquer: Red Alert 3
• Rome: Total War
• Anno 1404
• Men of War
• Medieval 2: Total War
• Command & Conquer 4: Tiberian Twilight
• R.U.S.E
• StarCraft II: Wings of Liberty
• The Settlers 7: Paths to a Kingdom
• Supreme Commander 2
• Victoria II
• Empire: Total War
• Napoleon: Total War

اگر بگوییم که دنیا در این دهه تمام زورش را زده که بازی‌های به یاد ماندنی استراتژیک تولید کند، دروغ نگفته‌ایم. همچنین اجازه دهید که تمام امتیازات فراگیر شدن بازی‌ها را به دهه هشتادی‌ها ندهیم و صحبتی نیز از دهه هفتادی‌ بکنیم. مسلما آن‌ها در زمانی که ما کودکان معصومی بودیم، نوجوانان و جوانانی بودند که اغلب کامپیوتر خانگی داشتند.

با استناد به اطلاعاتی که خود روزنامه‌های ایران منتشر کرده‌اند، در ابتدای دهه ۸۰ شمسی بود که جریان تازه‌ای از توجه به بازی‌های ویدیویی از جمله استراتژیک در ایران شکل گرفت. در فهرستی که در بالا قرار دادیم، چند عنوان وجود دارند که در ایران بین متولدین 70 و بعدها 80 به شدت معروف شدند:

• Warcraft III
• Stronghold: Crusader
• Command & Conquer: Generals – Zero Hour

این سه عنوان به قدری در کشورمان معروف و شناخته شدند که حتی همین الان نیز افراد به تجربه آن‌ها می‌پردازند. البته این بازی‌ها محبوبیتشان محدود به ایران نیست و به دلیل خوش ساخت بودن، در جهان نیز معروف شدند. مسلما در بین سال‌های 1378 تا 1388 شمسی شاهکارهای دیگری نیز مانند Rise Of Nations منشتر شدند، اما واقعیت این است که این عناوین در ایران بازتاب نداشتند و این را من نه، بلکه خود شما نیز می‌توانید تائید کنید. به نظر شما اسم کدام را ببرید مردم و حتی گیمرها بیشتر می‌شناسند؟ بازی مثل Company Of Heroes، یا بازی Stronghold: Crusader؟

واقعیت در خصوص سایر عناوین شاهکار استراتژیک این بازه زمانی این است که عموما بین طرفداران واقعی بازی‌های استراتژیک مطرح شدند که به همین دلیل این دسته از طرفداران در جایگاه والاتری از نظر بنده قرار دارند. کسانی که عناوینی چون StarCraft و Axis & Allies را در آن زمان‌ها تجربه کردند و این‌ها از نظرشان نوستالژی واقعی‌اند، به مراتب در نظر بنده از جایگاه والاتری برخوردارند و به نظرم که یک طرفدار واقعی سبک استراتژیک هستند. اکنون، اجازه دهید به دلیل فراگیر شدن سه عنوان فهرست شده بپردازیم.

چرا این سه بازی در ایران محبوب شدند؟

اول از همه، به بازی Warcraft III می‌پردازیم که در ایران به سرعت محبوب شد و بعدها با فراگیر شدن گیم‌‎نت‌ها، به بازی مورد علاقه و چالشی تمام طرفداران استراتژیک آن زمان تبدیل شد. سبک بازی، گیم پلی و داستان آن، دلایلی بودن که این بازی در ایران به شدت شناخته شد و البته بعدها که اینترنت نیز قابل دسترسی‌تر بود، افراد بیشتر به تجربه آنلاین این بازی پرداختند. البته باید گفت که وارکرافت در ابتدا بیشتر بخش داستانی و گیم پلی آن برای افراد جذاب بود و بعدها که در سال 2012 میلادی (1390 شمسی) نرم افزار گارنا منتشر شد، افراد شروع به تجربه آنلاین آن کردند.

اکنون برویم سراغ بازی Stronghold: Crusader که در ایران با نام جنگ‌های صلیبی معروف شد. این بازی مسلما در ترجمه تحت الفظی چنین معنایی نمی‌دهد، اما در دوبله‌ای که شرکت دارینوس از این بازی منتشر کرده بود، این عنوان وجود داشت و می‌توان گفت که دلیل معروف شدن آن در ایران به چنین نامی، این دوبله بود. دارینوس در سال 1379 تاسیس شد و دوبله فارسی بازی Stronghold: Crusader را در سال 1384 منتشر کرد که در ایران بازتاب گسترده‌ای داشت و تا به امروز، همچنان بسیاری به تجربه این بازی با این دوبله می‌پردازند.

پس از این دو، بازی Command & Conquer: Generals – Zero Hour را داریم که بیشتر با نام جنرال در ایران شناخته می‌شود. این بازی نیز در همان سال‌های عرضه مطرح شد و دوران اوجش در اوایل دهه 90 شمسی بود. این بازی مانند وارکرافت بیشتر به دلیل داستان و گیم پلی جذاب ذاتی‌اش بود که به میزان قابل توجهی در ایران مطرح شد. بعدها با فراگیر شدن گیم رنجر در میان ایرانیان، بسیاری به تجربه آنلاین آن پرداختند. امروزه، این بازی همچنان نیز در میان ایرانیان طرفدار دارد.

شرایط بازی‌های استراتژیک در ایران بین سال‌های 2010 تا 2020 میلادی (1388 تا 1398 شمسی)

در این بازه، بازی‌های به یاد ماندنی زیادی منتشر شدند، بازی‌های که حتی امروز نیز همچنان توسط بازیکنان مختلف در سراسر جهان بازی می‌شوند، اما هرگز عناوینی نبودند که بتوانند مانند سه بازی که در بالا عنوان کردیم، در کشور فراگیر شوند و همه آن را بشناسند. تا به اینجای مقاله، بررسی خود را بیشتر بر اساس دیدگاه خود، نظرات دیگران و البته اندک داده‌های موجود نوشتم، اما از اینجای مقاله، می‌توانم با اطلاعات دقیق‌تری صحبت کنم چرا که درست در سال 1397 شمسی، وب‌سایت استراتژیک کلاب تاسیس شد و پس از آن بود که شاید بتوان گفت زمینه‌سازی فراگیر شدن یکی دیگر از بازی‌های استراتژیک در میان گیمرها فراهم شد. پیش از آن، اجازه دهید برخی از عناوین شناخته شده در این دوره را نام ببریم:

• Men of War: Assault Squad
• Stronghold 3
• Warhammer 40,000: Dawn of War II – Retribution
• Age of Empires II: HD Edition
• Wargame: European Escalation
• Total War: Shogun 2
• Crusader Kings II
• Company of Heroes 2
• Europa Universalis IV
• Total War: Rome II
• StarCraft II: Heart of the Swarm
• Men of War: Assault Squad 2
• Wargame: Red Dragon
• Hearts of Iron IV
• Total War: Attila
• Sudden Strike 4
• Age of Empires II: Definitive Edition
• Total War: Warhammer
• Age of Empires III: Definitive Edition
• Command & Conquer: Remastered Collection
• Total War: Warhammer II
• Total War Saga: Thrones of Britannia
• Total War: Three Kingdoms
• Total War Saga: Troy
• Crusader Kings III

در عناوین بالا، نام برخی از بازی‌هایی که امروز بین ما استراتژیک پلیرها محبوب است را می‌بینید، مانند Hearts Of Iron IV که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. با این حال، اجازه دهید به بازی یا بهتر است بگوییم، سری فراگیر بعدی در ایران بپردازیم که آن، سری بازی‌های Total War است. در اوایل دهه 90 شمسی، فضای مجازی هنوز در بین عامه مردم باب نشده بود و افراد برای برقراری ارتباط با هم در بستر اینترنت و اشتراک‌گذاری اطلاعات، اغلب از انجمن‌ها استفاده می‌کردند. به همین دلیل در همین بازه، انجمن‌های متمرکز بر بازی‌های استراتژیک زیادی راه‌اندازی شدند که اگرچه حضور کوتاه و میان‌مدتی داشتند، اما به هر حال تاثیرگذار بودند و بخشی از تاریخچه بازی‌های استراتژیک در ایران به حساب می‌آیند.

مهم‌ترین آن‌ها، انجمن توتال وار ایران بود که همان‌طور که از نامش مشخص است، متمرکز بر سری بازی‌های توتال وار بود. در آن زمان، کامپیوترهای خانگی دیگر کاملا در دسترس بود و بر اساس فعالیت انجمن‌ها در آن زمان، به خوبی می‌شود گفت که سری توتال وار به خصوص Total War Attila که در سال 1394 عرضه شد، بسیار در بین ایرانیان به محبوبیت رسید که بیشتر به دلیل حضور ساسانیان در آن بود. در کل، در آن زمان بین طرفداران سبک استراتژی و اکثر گیمرها در ایران، سری توتال وار شناخته شده بود و می‌شود گفت که باقی بازی‌ها زیر سایه آن قرار داشتند. البته محبوبیت سه عنوان جنرال، جنگ‌های صلیبی و وارکرافت هنوز تمام نشده بود و همچنان در اوج بودند.

این انجمن‌ها در نهایت با فراگیر شدن فضای مجازی و آمدن پیام رسان‌هایی چون تلگرام، به تعطیلی کشیده شدند. پس از آن، وب‌سایت استراتژیک کلاب راه‌اندازی گردید که زمینه‌ساز بازی و عناوین فراگیر بعدی در بین گیمرهای استراتژیک ایرانی شد.

شرایط بازی‌های استراتژیک در ایران از سال 2020 تا به امروز (1399 شمسی)

استراتزیک کلاب اولین بار در دی ماه سال 1396 راه‌اندازی شد که پس از مدتی فعالیت، مورد استقبال طرفداران قرار گرفت. در آن زمان بازی‌های فراگیری که عنوان شدند همچنان در اوج بودند و بسیار طرفدار داشتند، اما پس از مدتی کشف کردیم که افراد به بازی که چند سالی از انتشارش می‌گذشت، واکنش نشان داده‌اند: بازی Hearts Of Iron IV

این بازی به سرعت بین ایرانیان محبوب شد و اگر بگوییم که امروزه ما را بیشتر به این بازی و دیگر عناوین پارادوکس می‌شناسند، دروغ نگفته‌ایم. بازی Hearts Of Iron IV به دلیل گیم‌پلی اعتیادآور و جذابی که داشت، خیلی‌ها را جذب خودش کرد و بعدها که مادهای بیشتری برای آن منتشر شد، افراد بیشتری نیز به تجربه آن پرداختند. البته اینکه در آن کشور ایران قابل بازی بود و افراد می‌توانستند آزادنه تصمیم بگیرند، بی‌تاثیر نبود، اما مسلما جذابیت گیم‌پلی آن اثرگذارتر بود. پس از آن، افراد به دیگر عناوین استودیو پارادوکس مانند Victoria 3، Crusader Kings 3 و Europa Universalis IV واکنش نشان دادند و این بازی‌ها نیز به سرعت بین افراد محبوب شدند.

در این بازه، بازی‌های دیگری نیز مانند Company Of Heroes 2 و Men Of War Assault Squad بین افراد به محبوبیت رسیدند، اما محبوبیت آن‌ها هرگز به بزرگی عناوین پارادوکس نرسید. با این حال، به اندازه‌ای بود که بتوان آن‌ها را در این مقاله عنوان کرد.

سخن نهایی

در پایان، می‌توان تمام بازی‌های استراتژیکی که در کشورمان فراگیر شدند را به فهرست زیر خلاصه کنیم:

• Warcraft III
• Stronghold: Crusader
• Command & Conquer: Generals – Zero Hour
• Total War Series
• Hearts Of Iron IV
• Other Paradox Games (Victoria 3، Crusader Kings 3 و Europa Universalis IV)

در حال حاضر، بازی جدید دیگری همچنان موفق به تکرار موفقیت Hearts Of Iron IV و غلبه بر آن نشده است و این بازی همچنان در اوج قرار دارد. اینکه بازی استراتژیک آینده باید چه خصوصیاتی داشته باشد که بتواند در کشورمان فراگیر شود، مشخص نیست. سبک استراتژیک در حال حاضر چه در ایران و چه در جهان، دچار نوعی زوال شده‌ است که پایانش مشخص نیست. بازی‌های استراتژیک جالبی در سبک‌های مختلفی منتشر می‌شود، اما یا خیلی زود از یاد می‌روند، یا صرفا عده‌ای جذب آن می‌شوند. اعتقاد من این است که بازی بعدی، باید فراتر از تصورات و انقلابی باشد تا بتواند این سبک را بتکاند.

در کل، می‌توانم سه دلیل بیاورم که چرا در حال حاضر بازی‌های استراتژیک در ایران در چنین وضعیتی قرار دارند:

1. نوستالژی

مورد دیگر خود ما هستیم. ما ایرانیان علاقه زیادی به نوستالژی داریم و طوری هستیم که تقریبا از هیچ چیز تازه‌ای استقبال نمی‌کنیم. 22 سال از انتشار Stronghold Crusader می‌گذرد، اما مردمان ما هنوز آن را دوست دارند و ترجیحشان آن است. علیرغم تلاش‌مان برای تبلیغ این سبک و بالا بردن اطلاعات افراد، دیده‌ایم که بسیاری اصلا نمی‌خواهند چیزی بفهمند و ترجیحشان این است که به همین نوستالژی خود بچسبند. برای مثال، بازی Baldur’s Gate 3 در جهان غوغا کرد، اما در ایران استقبال چندانی نشد که دلیلش را در همین پاراگراف شرح دادم. به طور خلاصه، ما نوستالژی‌پسند هستیم و علاقه‌ای به رشد و استقبال از چیزهای جدید نداریم. برخی هم فقط دنبال بازی‌هایی می‌گردند که ایران دارد!

2. میل تولید‌کنندگان محتوا به نوستالژی

امروزه یوتیوبرهای زیادی فعالیت می‌کنند، اما بیشترشان به همین بازی‌های نوستالژی Command & Conquer: Generals – Zero Hour و Stronghold Crusader چسبیده‌اند. ما نباید از آن‌ها گلایه‌آی داشته باشیم، بلکه باید از مخاطبی گلایه کنیم که هنوز بعد از گذشت بیش از 20 سال از انتشار این دو عنوان، همچنان از آن‌ها استقبال می‌کند. ممکن است بپرسید که خب آیا تولید‌کنندگان محتوا این را می‌دانند؟ اگر می‌دانند چرا بازی می‌‌کنند؟ چرا بازی‌های جدید را معرفی نمی‌کنند؟ در پاسخ به این‌ها فقط یک جواب می‌توان داد: شما. شما دلیلی هستید که آن‌ها به نوستالژی چسبیده‌اند. فراموش نکنید که هدف اول و آخر تولید‌کنندگان محتوا، کسب درآمد است. آن‌ها مسیری را می‌روند که خود شما در آن پول ریخته‌اید.

3. عدم اشراف بخش قابل توجهی از جمعیت جوان و نوجوان به زبان انگلیسی

زمانی که شخص من نوجوان بودم، کسی که به کلاس زبان انگلیسی می‌رفت و می‌آموخت، آدم پولدار و مرفه‌ای به حساب می‌آمد که می‌توانست از پس مخارج بر بیاید. به غیر از آن، در آن زمان زبان انگلیسی موردی بود که هر کسی به سمت آن نمی‌رفت و کسی هم که می‌رفت، خیلی مورد احترام جامعه قرار داشت و طوری برخورد می‌کردند که انگار چیز عجیب و فوق العاده ناشناخته‌ای را فرا گرفته!

اما امروزه در قرن 21 و کشورمان ایران، این پدیده به نوعی کنار رفته و می‌شود گفت که دسترسی به کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی خیلی راحت‌تر شده است. با این حال، باعث تاسف است که هنوز در کشورمان افراد جوانی هستند که زبان انگلیسی را حتی در حد ابتدایی نیز بلد نیستند و گویا هیچ میلی هم به یادگیری آن ندارند. از نظرم، شاید سومین دلیلی که باعث شده یکسری بازی‌ها علیرغم شایستگی‌شان، در ایران فراگیر نشوند، عدم اشراف بخش قابل توجهی از جمیعت جوان و نوجوان به زبان انگلیسی است. اینکه همچنان بازار ترجمه فارسی و زیرنویس در کشورمان داغ است و بسیاری به فروش آن مشغول هستند، خود گویای این موضوع است. در دنیای امروز، یاد گرفتن زبان انگلیسی از واجبات است!

این مقاله بر اساس تحقیق و برآورد شخصی نوشته شده است، اگر کم و کاستی دارد، در نظرات به اشتراک بگذارید. این مقاله ممکن است در آینده جامع‌تر و بروز‌تر شود.